Reinier Sonneveld over geestelijke manipulatie: 'Religie kan iets giftigs zijn'

Volgens Reinier is er sprake van geestelijke manipulatie wanneer iemand macht gebruikt voor zijn of haar eigen belang. In een kerk kan dat bijvoorbeeld een voorganger of leider zijn. Het is een beladen en kwetsbaar onderwerp. Voor Reinier was het dan ook niet gemakkelijk om er over te schrijven: "Ik kan wel heel hard tegen mezelf zeggen dat er ook goede religie is, en dat is ook zo. Maar ik spreek een paar honderd mensen die met dit soort rottigheid te maken hebben gehad. Dat gaat je gewoon niet in de koude kleren zitten."

Factoren

Niet elke religieuze gemeenschap heeft te maken met religieuze manipulatie. Het heeft er alles mee te maken met hoe sterk er werd gecommuniceerd, hoe gesloten de gemeenschap is en hoe je eigen karakter is. Maar met name is het belangrijk of er alternatieve stemmen zijn: "Ik kom uit een gereformeerd nest, waarbij vanaf de kansel wel wat gematigd manipulatieve dingen werden gezegd. Er werd bijvoorbeeld heel sterk benadrukt dat wij de beste kerk waren. Tegelijk weet ik nog dat ik op mijn veertiende in een discussie heel sterk de geloofsdoop heb verdedigd. Dat kon heel goed zonder dat je direct een ouderling op bezoek kreeg."

Grote woorden

Als iemand zich presenteert als een soort middelaar tussen mens en God, is dat ook een vorm van religieuze manipulatie. Juist religieuze kringen zijn daar kwetsbaar voor: "God is nou eenmaal zo'n groot woord, Hij is onzichtbaar. Het is lastig om dat te controleren. Daarnaast zijn religieuze woorden heel groot. Het gaat over de hel, eeuwigheid en straf."

Het ingewikkelde aan manipulatie is dat je de mooiste woorden op een vervelende manier kunt gebruiken. Dat geldt bijvoorbeeld voor het begrip vergeving: "Vergeving is iets heel krachtigs. Maar wel op jouw tijd en in jouw tempo. Op het moment dat vergeving in een machtsrelatie gebeurt, is dat iets kwetsbaars. Als stelregel kun je zeggen dat op het moment dat vergeving moet, het al geen vergeving meer is."

Genezing

Mensen die met geestelijke manipulatie te maken hebben, herkennen dat vaak zelf niet. Dat maakt het lastig om ervan te genezen. Toch is dat waar Reinier zijn lezers bij wil helpen. Genezing heeft met heel veel aspecten te maken: "Voor een deel gaat het over een inhoudelijke zoektocht. Je moet van bepaalde overtuigingen afscheid nemen en andere overtuigingen aanleren."

Maar genezing gaat ook over anders in relaties leren staan: "Mensen in religieuze gemeenschappen zitten vaak in een afhankelijke positie. Die onderdanige houding is iets wat zich verspreid over andere relaties. Het speelt dan ook in liefdesrelaties en vriendschappen. Bij genezing neem je een meer volwassen positie aan in relaties."

Hieronder luister je het hele gesprek terug: