Zo zagen Bijbels er in de 16e eeuw uit; veel meer dan alleen een leesboek

27 juni 2022

Jouw Bijbel ziet er waarschijnlijk totaal anders dan een Bijbel uit de 16e eeuw. Niet alleen door de vormgeving en het materiaal, maar ook door hoe je het boek gebruikt. Waar wij de Bijbel vooral als lees- en studieboek gebruiken, zag men het vroeger veel meer als gebruiksobject. Ze maakten uitgebreid notities, sommetjes en tekeningen in de kantlijn. En dat was er ook aan af te zien! Onze huidige Bijbels zien er dus een stuk netter en minder doorleefd uit. Religiewetenschapper Renske Hoff deed onderzoek naar deze Bijbels. In De Nieuwe Morgen praat Youri met haar hierover verder.

Elke exemplaar is uniek

Het lezerspubliek van de Bijbels was enorm divers. Onder de lezers zaten geestelijken, maar ook gravinnen en kleermakers. Een groot gedeelte van de samenleving gebruikte de Bijbels. In de 16e eeuw was het verschil tussen protestanten en katholieken nog niet zo groot. Dat zie je ook terug in de verschillende Bijbels.

Bijna tweehonderd Bijbels bekeek Renske voor haar onderzoek: "Het is heel bijzonder om te zien hoe elk exemplaar weer uniek is. Omdat ze door andere lezers zijn gebruikt en omdat zij een ander leven hebben meegemaakt. Aan alle exemplaren kun je iets aflezen van die specifieke Bijbel."

Persoonlijke toevoegingen

We zijn het niet meer zo gewend, maar vroeger voegde men van alles toe aan hun Bijbel. Zo kwam Renske informatie over de familiegeschiedenis tegen, maar ook persoonlijke gebeden, lijstjes en kleine tekeningen. Zelfs objecten zoals sleutels en brillen zaten in de Bijbels. De afdrukken daarvan zijn nog steeds zichtbaar.

De Bijbel was in de 16e eeuw een object voor veel uiteenlopende doelen: "Voor studie en devotie; het is een heel persoonlijk document. Maar ook een soort opslagplaats. Het is al die dingen tegelijkertijd. Dat maakt het onderzoek zo interessant."

Bijbelteksten aanpassen

De Bijbels die Renske onderzocht komen uit een periode met veel confessionele ontwikkelingen. De vraag hoe je de Bijbel eigenlijk moet vertalen speelde toen in de samenleving. Bijbellezers namen actief deel aan die discussie, bijvoorbeeld door woorden weg te strepen waar ze het niet mee eens zijn.

Als je de Bijbel gebruikt, lees je niet alleen de tekst. Je bent ook bezig met het fysieke object; het maakt uit hoe het boek voelt, hoe het in de hand ligt, welk papier het is. Dat is volgens Renske het belangrijkste inzicht uit haar onderzoek: "Denk eens na over wat de opkomst van Bijbelapps en e-books met onze leeservaring doet. De materiële kenmerken van een app zijn zo anders dan wanneer je een boek in handen hebt."

Luister hier het hele gesprek terug:

Beeld: Unsplash